امروزه دیگر هیچ زاویه‌ای از زمین و هیچ اشتباهی در داوری از دید تماشاگران فوتبال دور نمی‌ماند و از تحلیل هواداران در امان نیست. موبایل‌ها و دوربین‌های دیجیتال دورتادور زمین بازی از لحظات حساس آن تصویر می‌گیرند و در زمانی بسیار اندک (واقعاً اندک؛ شاید در حد فقط چند دقیقه یا حتی چند ثانیه) روی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی بارگذاری می‌کنند و از اینجا به بعد کل دنیا است که در‌مورد تنها یک اشتباه کوچک داوری نظر می‌دهند و این سیل انتقادات است که به سمت مسئولان برگزاری و داور و بازیکن سرازیر می‌شود و این در حالی است که هنوز داور از استادیوم بیرون نرفته است. این قدرت فناوری‌های در دسترس تماشاگران و علاقه‌مندان فوتبال است؛ اما در زمین فوتبال اوضاع فناوری حال خوشی ندارد! مدت‌ها قضاوت بازی بر عهده انسان بوده، بدون هیچ کمکی! وقتی فناوری در جبهه تماشاگران و هوادارن فوتبال، سال‌ها است که نهادینه شده، در مستطیل سبز هم باید فناوری به کمک بیاید؛ به‌ویژه به کمک یکی از بی‌دفاع‌‌ترین ارکان بازی یعنی داور. به ظاهر این اتفاق در حال رخ دادن است و داوران کم کم این اجازه را یافته‌اند که از فناوری کمی بیش‌تر کمک بگیرند. امسال شاهد نخستین جام‌جهانی هستیم که در آن از فناوری خط دروازه استفاده می‌شود.
سپ بلاتر (رئیس فیفا) سال‌های متمادی استفاده از فناوری‌های نوین در فوتبال را سازگار با روح فوتبال نمی‌دانست و همواره در برابر ورود فناوری به حوزه داوری فوتبال مقاومت می‌کرد. از جمله فناوری‌هایی که وی به‌طور جدی به‌کار ببردن آن‌را در فوتبال صلاح نمی‌دانست فناوری خط دروازه GLT (سرنام Goal Line Technology) بود. در سال 2010 در سایت فیفا مطلبی از وی قرار گرفت که در آن به GLT و این‌که چرا نباید در فوتبال از آن استفاده کرد پرداخته بود. استدلال وی هم این بود که باید قوانین و ابزارهای مورد استفاده در فوتبال برای همه در دسترس باشند، از بازیکنان حرفه‌ای لیگ‌های مطرح دنیا گرفته تا بچه‌هایی که در کوچه پس کوچه‌های نقاط فقیرنشین دنیا بازی می‌کنند؛ در حقیقت وی به برقراری عدالت در فوتبال قائل بود و استفاده از فناوری نظیر خط دروازه را ناقض برقراری چنین عدالتی می‌دانست. به عقیده وی همین عدالت و یکدستی بازی فوتبال جذابیت آن‌را دو چندان کرده و نباید آن‌را برهم زد. وی در سال 2010 بیان کرد: «یکی از اهداف اصلی فیفا حفاظت از همگانی بودن فوتبال است. اگر شما مربی گروهی از نوجوانان در شهری کوچک در گوشه‌ای از دنیا هستید، این بچه‌ها با همان قوانینی که بازیکنان حرفه‌ای از آن پیروی می‌کنند، بازی خواهند کرد.»
میشل پلاتینی، رئیس یوفا، نیز از جمله مخالفان بالارتبه استفاده ازGLT در فوتبال بود. وی در اظهار نظری در سال 2008 بیان کرد: « اگر روزی ما اجازه استفاده از فناوری خط دروازه را بدهیم، پنج دقیقه بعد فناوری آفساید را هم می‌خواهید. ده سالی هم از آن استفاده می‌کنیم و دوباره شما فناوری منطقه پنالتی را هم می‌خواهی.» این استدلال بی‌نظیر دیدگاه وی در زمینه فوتبال و فناوری را به‌طور همزمان نشان می‌دهد. پلاتینی فوتبال را واجد نوعی حس بشری دانسته و وجود خطاهایی نظیر خطای داوری در آن را بخشی از زیبایی و جذابیت این بازی عنوان می‌کند.
لزوم به‌کاری‌گیری GLT
در هر صورت آن‌چه در مورد مخالفت‌ها با استفاده از فناوری‌هایی نظیر GLT در مسابقات فوتبال بیان شد، به‌طور عمده به حفظ روح بازی و جذابیت فوتبال ارتباط داشت. اما امروزه فوتبال، صنعت و تجارتی بزرگ و سودآور است که سرمایه‌های مالی و انسانی زیادی در آن صرف می‌شود؛ یک اشتباه ناخواسته داوری کافی است تا علاوه‌بر هدر دادن ماه‌ها و سال‌ها زحمات یک تیم، ضررهای مالی قابل توجهی را نیز به سهام‌داران باشگاه‌ها و سرمایه گذاران تیم‌ها تحمیل کند. پوشش رسانه‌ای گسترده مسابقات و زیر ذره بین قرار داشتن قضاوت داوران، سبب می‌شود خطاهای داروی بیش از پیش به چشم آیند. استفاده از نماهای متعدد و دیدن صحنه‌ها با سرعت بسیار کم، درصد زیادی از اشتباهات داوری را آشکار می‌کند. امروزه داوران نسبت به سال‌های گذشته تصمیماتی به مراتب حساس‌تر می‌گیرند و اشتباهات ناخواسته‌ای که انجام می‌دهند می‌تواند کار را برای همه دشوارتر کند. آرسن ونگر، مربی آرسنال، در سال 2008 بیان کرد: «وقتی به فوتبال عشق می‌ورزید، انتظار عدالت هم از آن دارید. شما باید از همه امکانات موجود استفاده کنید تا تصمیمات درستی گرفته شود. چرا باید گل یک تیم از روی اشتباه پذیرفته شود؟»
اما یک اشتباه داوری در تشخیص عبور توپ از خط دروازه تا چه حد می‌تواند روی سرنوشت بازی تأثیر گذارد؟ (در مقاله The Fallacies of the Assumptions Behind the Arguments for Goal Line Technology in Soccer در این مورد بحث شده است.) در این مقاله آمده، خطای داوری در‌مورد گذر توپ از خط دروازه، نمی‌تواند تأثیر جدی روی سرنوشت بازی داشته باشد. موقعیت‌های زیادی نظیر آفساید، خارج شدن توپ از زمین یا اخطار به بازیکن وجود دارند که می‌توانند به‌طور بالقوه منجر به گل شوند. برای برنده شدن در یک مسابقه فوتبال چندین عامل دخالت دارد. در این مقاله، این‌که بسیاری عقیده دارند داور، بیش از بازیکنان و مربیان و مدیران در نتیجه نهایی یک بازی نقش دارد را افسانه‌ای بیش نمی‌داند و متوجه کردن همه تقصیرها به سوی داوران را «توهم مصونیت از اشتباه» (illusion of infallibility) تعبیر کرده و پیشنهاد می‌کند که باید بازیکنان و سایر اعضای تیم یاد بگیرند که مسئولیت نقش‌شان در بازی را بر عهده بگیرند.
با این‌که استفاده از فناوری می‌تواند گامی باشد برای کمک به داوران، اما آموزش این مسئولیت‌پذیری به بازیکنان و همه کسانی که در بازی شریک هستند، به تغییر نگرش مردم در مورد داور و این‌که آن‌ها تنها مسئولان نتایج بازی نیستند، کمک خواهد کرد.
سرانجام،GLT در جام جهانی
در بسیاری از موقعیت‌ها، تشخیص این که آیا توپ از خط دروازه گذشته است یا خیر، دشوار می‌شود و بارها اتفاق افتاده است که در چنین مواردی داور به اشتباه افتاده و تصمیمات نادرستی گرفته است؛ اشتباهاتی که گاه به قیمت حذف یک تیم منجر شده است.
پس از یک دوره مخالف مسئولان فیفا با استفاده از فناوری برای کمک به داوران، سرانجام در سال 2012، با استفاده ازGLT در فوتبال موافقت شد و نحوه استفاده از این فناوری در قوانین IFAB (سرنامInternational Football Association Board) جای گرفت.
در آوریل سال 2013، از میان شرکت‌های فراهم کنندهGLT، شرکت آلمانی GoalControl با برنده شدن در مناقصه، از سوی فیفا مأمور تأمین GLT برای جام‌جهانی 2014 برزیل شد تا در 12 استادیوم میزبان، این سیستم را نصب کند.
کارایی سیستم در جام کنفدراسیون‌ها (2013) تأیید شد؛ در این رقابت‌ها با این‌که موقعیت‌های گل آن‌قدر پیچیده نبودند که لازم به کمک گرفتن از سیستم شرکت GoalControl باشد. این سیستم همه نیازهای مورد درخواست فیفا را برآورده کرد و همه 68 گل رد و بدل شده در این مسابقات را به درستی تشخیص داد. مسئولان برگزاری هم از عملکرد آن اعلام رضایت کردند.
به‌منظور تعیین دقت و ارزیابی توانایی‌های آن، آزمون‌های متفاوتی در وضعیت‌های مختلف روی سیستم صورت گرفت تا اطمینان حاصل شود که مطابق با FIFA QUALITY PRO است. آزمون‌ها توسط انستیتوی تحقیقاتی انگلیسی Labosport و با نظارت فیفا صورت گرفت.
نگاهی نزدیکتر به راهکار GoalControl
شرکت آلمانی GoalControl در زمینه تجزیه و تحلیل بی‌‌درنگ (real time) تصویر در رویدادهای ورزشی فعالیت می‌کند. توسعه و بهکارگیری سیستم‌های بینایی مبتنی‌بر دوربین که در زمینه شناسایی و ردیابی سه بعدی اشیای متحرک در صحنه‌های پیچیده‌ای نظیر رقابت‌های فوتبال قابل استفاده هستند، از تخصص‌های این شرکت است. این شرکت دو محصول دارد که هر دو را می‌توان در فوتبال مورد استفاده قرار داد. یکی از این محصولات، سیستم GoalControl-4D است که مورد تأیید فیفا قرار گرفته و با نصب در دوازده استادیوم میزبان بازی‌های جام جهانی برزیل، GLT را برای نخستین‌بار در جام جهانی به کمک داوران می‌آورد.
سیستم GoalControl-4D به 14 دوربین پرسرعت مجهز است که روی سقف و گرداگرد زمین فوتبال نصب می‌شوند. از این میان، هفت دوربین برای هر دروازه در نظر گرفته شده است و هر دوربین قادر است تا پانصد فریم در ثانیه تصویربرداری کند (شکل1).
شکل 1: طرحی از چیدمان دوربین‌ها برای هر دروازه
دوربین‌ها به یک سیستم کامپیوتری پردازش تصویر قدرتمند متصل هستند که حرکات همه اشیای موجود در زمین را ردیابی کرده و بازیکنان، داوران و موارد اضافی را حذف و فقط توپ را باقی می‌گذارد و با دقت میلی‌متری موقعیت سه بعدی توپ را محاسبه می‌کند. از طرفی همه تصاویر مربوط به گل‌ها و توپ‌هایی که به احتمال گل خواهند شد را ذخیره می‌کند و در نتیجه هر زمان که لازم بود می‌توان آن‌ها را بازپخش کرد. موقعیت توپ، پیوسته و خودکار و به‌طور سه بعدی ثبت می‌شود و گل با دقت تا 5 میلی‌متر شناسایی می‌شود. اگر توپ از خط دروازه عبور کند، واحد پردازش مرکزی در کمتر از یک ثانیه به‌طور خودکار سیگنال رادیویی رمزگذاری شده‌ای را به ساعت داور (و سایر مسئولان مسابقه) ارسال می‌کند (شکل 2).
شکل 2: ساعتی که داور به مچ خود بسته و گذر توپ از خط دروازه را اعلام می‌کند.
سیستم GoalControl-4D با همه انواع توپ‌ها، دروازه‌ها وتور دروازه و در هر رنگی کار می‌کند و در شرایط مختلف جوی قابل استفاده است. برای نصب آن نیازی به ایجاد تغییرات در زمین بازی نیست و همین ویژگی‌ها سبب می‌شود نصب و بهکارگیری 4D ساده باشد. کار با آن هم نیازی به تخصص بالا ندارد.
GoalControl Replay نیز دیگر محصول این شرکت است که در پیوند با 4D قادر است هم در امر داوری و هم در زمینه بازپخش تصاویر تلویزیونی مورد استفاده قرار گیرد. یکی از مشکلات در بازبینی تصاویر بازی (چه برای داوران و چه برای مفسران و بیننده‌ها) این است که دوربین‌های تلویزیونی نمی‌توانند به خوبی گذر کردن توپ از خط دروازه را به نمایش بگذارند. برای رفع چنین مشکلی می‌توان تصاویر ثبت شده توسط 7 دوربین سیستم GoalControl-4D را برای بازپخش گذر توپ، از 7 زاویه مورد استفاده قرار داد. این سیستم علاوه‌بر این، هر 2 میلی ثانیه موقعیت دقیق سه‌بعدی توپ را در‌اختیار می‌گذارد. GoalControl-Replay کمک می‌کند تا از 7 زاویه بتوان توپ و خط دروازه را مورد بررسی قرار داد و تصمیم بهتری در این مورد که آیا توپ از خط گذشته یا خیر گرفت. همچنین GoalControl Replay امکان رندر خودکار نمایی سه بعدی از توپ روی یک زمین مجازی را بدون تأخیر زمانی می‌دهد. در این صورت، می‌توان دوربینی مجازی را به دور توپ حرکت داد تا نمای مجازی دلخواه از لحظه گذر توپ از خط دروازه را دید (شکل3). این قابلیت به ناظران مسابقه، تماشاگران حاضر در ورزشگاه و بیننده‌های تلویزیونی کمک خواهد کرد که از بهترین نقطه دید (هرچند مجازی) لحظه به ثمر رسیدن گل را مشاهده کنند.
شکل 3: بازنمایی مجازی گذشتن توپ از خط دروازه با استفاده از داده‌های هفت دوربین به‌کار رفته در سیستم
بلاتر، پلاتینی و لمپارد
برخی موافق استفاده از این فناوری در فوتبال نبوده و نیستند. بسیاری نیز آن‌را گامی در جهت نزدیکتر شدن به شعار فیفا می‌دانند: «بازی من منصفانه است» (My Game is Fair Play)اختلاف نظرها زیاد است. اکنون که این مطلب نوشته می‌شود، هنوز تا برگزاری رقابت‌های جام‌جهانی زمانی باقی است و در نتیجه نمی‌توان اظهار نظر قطعی کرد که آیا استفاده از چنین روشی روزگار بهتری برای فوتبال ایجاد می‌کند یا نه. ورای سودمند بودن یا نبودن این فناوری و فناوری‌های دیگر، تغییر نگرش افرادی نظیر بلاتر با آن مواضع سرسختانه در قابل فناوری‌هایی که به‌خصوص به کمک داوری می‌آیند نکته‌ای بسیار جالب و حایز اهمیت است. بسیاری عقیده دارند این تغییر جهت بلاتر حاصل گل مشکوک لمپارد در بازی بین انگلیس و آلمان در جام جهانی گذشته است. بلاتر، پلاتینی، لمپارد، انگلیس و آلمان؛ این‌ها نام‌هایی هستند که به خوبی به یاد خواهند ماند؛ به خصوص به یاد آن‌هایی که استفاده از فناوری در داوری فوتبال برایشان مسئله است. جالب است که بازی انگلیس و آلمان در جام جهانی گذشته باعث پذیرش استفاده از فناوری خط دروازه شد؛ در جام‌جهانی امسال هم از سیستمی برای خط دروازه استفاده می‌شود که توسط آلمان ساخته شده و در آزمایشگاه‌های انگلیس آزموده شده است!